Το νέο Ανατολικό ζήτημα

Τ

Στο πρόσφατο παρελθόν, μέχρι και την προηγούμενη γενιά ακόμα, το Ανατολικό ζήτημα αποτελούσε ένα πολύ συχνό σημείο αναφοράς. Ιδιαίτερα στις περιπτώσεις που κάποιο πρόβλημα έπαιρνε μεγάλες διαστάσεις (ή του δίνονταν διαστάσεις μεγαλύτερες από αυτές που είχε). «Το έκανες ανατολικό ζήτημα» ήταν μια συχνή έκφραση της καθημερινότητας.

Το ανατολικό ζήτημα δέσποζε στα Ευρωπαϊκά πράγματα πάνω από έναν αιώνα. Άνοιξε στο τέλος του 18ου αιώνα, όταν άρχισε να διαφαίνεται η παρακμή της Οθωμανικής αυτοκρατορίας και έκλεισε, την δεκαετία του 1920, με την δημιουργία του σημερινού Τούρκικου κράτους.

Σαν ανατολικό ζήτημα εννοούμε όλη την ιστορική διαμάχη (διπλωματική, πολιτική, στρατιωτική) που έλαβε χώρα για την διανομή των εδαφών της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Πρόκειται για μια μακρά περίοδο που στο κέντρο των εξελίξεων βρίσκονταν η παλιά οθωμανική Τουρκία.

Έναν αιώνα μετά το τέλος του παλιού ανατολικού ζητήματος είμαστε μπροστά σε ένα νέο ανατολικό ζήτημα. Με εντελώς άλλο χαρακτήρα, σε εντελώς άλλες συνθήκες με εντελώς άλλα διακυβεύματα. Με επίκεντρο όμως πάλι την Τουρκία.

Οι Ελληνο-Τουρκικές διαφορές δεν αποτελούν παρά μια πτυχή του όλου ζητήματος.

Σε αναθεώρηση και κρίση βρίσκονται οι σχέσεις της Τουρκίας με όλες τις υπερδυνάμεις, την Ευρώπη, την Ρωσία, τις ΗΠΑ, και ταυτόχρονα κι όλα τα κράτη της ανατολικής Μεσογείου ((Κύπρος , Αίγυπτος, Ισραήλ, Συρία, Λιβύη κλπ. ).
Η Τουρκία για άλλη μια φορά ιστορικά βρίσκεται στο επίκεντρο των εξελίξεων. Αναθεωρεί όλη την εξωτερική της πολιτική, εκδηλώνει επεκτατικές βλέψεις προς κάθε κατεύθυνση, αμφισβητεί όλο το status της περιοχής και τις διεθνείς συνθήκες. Μετατρέπεται σε αποσταθεροποιητικό παράγοντα περιφερειακού αλλά και διεθνούς επιπέδου. Είναι το μόνο κράτος που ανοίγει ταυτόχρονα τόσα πολλά μέτωπα, που εγείρει ταυτόχρονα τόσες πολλές διεκδικήσεις. Ανακινεί συγκυριακά συνεχώς νέα και παλιά προβλήματα: το Συριακό, το Λιβυκό, το Κουρδικό, το Κυπριακό, τα Ελληνοτουρκικά , το Ενεργειακό (σε όλη την έκταση της ανατολικής μεσογείου), τα προβλήματα των αγωγών, εξοπλιστικά προβλήματα (S400), και βέβαια το Μεταναστευτικό. Πέραν όλων αυτών είναι γνωστή και η συστηματική παρέμβαση της Τουρκίας στις χώρες των Βαλκανίων, στην Μαύρη θάλασσα, στην Β. Αφρική (Λιβύη,Τυνησία, Μαρόκο), και σε όλη την Μέση Ανατολή όπως και η σχέση της με τον ISIS και την τρομοκρατία.

Η Τουρκία λειτουργεί και συμπεριφέρεται σαν μια μεγάλη δύναμη ενώ δεν είναι. Σαν ένα επικυρίαρχο κράτος στην ευρύτερη περιοχή χωρίς να είναι. Γεγονός που την κάνει να παραβλέπει διεθνείς συσχετισμούς, όρια στην ισχύ της, και την αξία των συμμαχιών. Οι επιλογές της είναι αλληλοσυγκρουόμενες, η μία αναιρεί την άλλη: S400 και πόλεμος με τον Άσαντ δεν πάνε μαζί. Όπως δεν πάνε μαζί το άνοιγμα των συνόρων για τους μετανάστες, με προορισμό την Ευρώπη, και η έκκληση για βοήθεια προς το ΝΑΤΟ και την Ε.Ε. στο Ιντλίμπ.

Στην ουσία πρόκειται για έναν γενικευμένο αναθεωρητισμό χωρίς ιεραρχήσεις στόχων και στρατηγικό σχεδιασμό. «πλίνθοι και κέραμοι ατάκτως ερριμμένα ». Αυτό που χαρακτηρίζει την πολιτική Ερτογάν είναι ένας απόλυτος ταχτικισμός στα πλαίσια βέβαια ενός γενικευμένου αναθεωρητισμού των πάντων. Αυτός ο απόλυτος ταχτικισμός, η εναγώνια αναζήτηση έστω και μικρών επιτυχιών και η ανάγκες αντιστάθμισης κάποιων αποτυχιών είναι που προσδίδουν στην εξωτερική πολιτική της Τουρκίας το στοιχείο της συνεχούς μετατόπισής της, της συνεχούς αλλαγής στόχων και επιδιώξεων. Από την Κυπριακή ΑΟΖ, στην συμφωνία με την Λιβύη κι από το Ιντλίμπ της Συρίας στο άνοιγμα των συνόρων στον Έβρο. Όλα αυτά σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα. Μια συνεχής αλλαγή προτεραιοτήτων και ένα συνεχές άνοιγμα νέων μετώπων με σκοπό την αξιοποίηση κάποιων (υποτιθέμενων) περιθωρίων ή την κάλυψη φανερών αποτυχιών.

Η εξωτερική πολιτική στην Τουρκία καλύπτει τα πάντα. Είναι το σωσίβιο του καθεστώτος Ερτογάν κι όχι μόνο. Όλες οι πολιτικές δυνάμεις της Τουρκίας υπόκεινται στην προτεραιότητα των εξωτερικών ζητημάτων. Το «Αμερικάνικο» αυτό στοιχείο στην πολιτική ζωή της Τουρκίας υπήρχε και παλαιότερα αλλά έχει ενισχυθεί επί εποχής Ερτογάν. Είναι πλέον αδιανόητη η πρόταξη κάποιας οικονομικο-κοινωνικής ατζέντας από κάποια πολιτική δύναμη στην Τουρκία . Ο εξευρωπαϊσμός της πολιτικής της ζωής είναι όνειρο μακρινό. Προς το παρόν είναι όλοι υποχρεωμένοι να ακολουθούν τον Ερτογάν στις εθνικές του περιπέτειες. Και είναι μάταιο στο προσεχές μέλλον να αναμένεται οποιαδήποτε σοβαρή αλλαγή της πολιτικής κατάστασης στην Τουρκία. Μια εκδοχή που διακινείται συχνά στα διεθνή μέσα. Οποιαδήποτε μετα-Ερτογάν εποχή θα έχει παραπλήσια γνωρίσματα εκτός κι αν εν τω μεταξύ ηττηθεί ο Τουρκικός επεκτατισμός.

Η επιθετικότητα της Τουρκίας, τα τελευταία είκοσι περίπου χρόνια, προέκυψε σαν ένα προϊόν συγκερασμού της οικονομικής ανάπτυξης με τον ισλαμικό φονταμενταλισμό. Σε αυτό το έδαφος αναπτύχθηκαν και οι θεωρίες αναβίωσης του νέο-Οθωμανισμού και κάθε μορφής Τουρκικού μεγαλοϊδεατισμού. Σήμερα σε συνθήκες παρατεταμένης οικονομικής κρίσης όλο αυτό το μεγαλοϊδεατικό ιδεολόγημα έχει χάσει την κοινωνική του δυναμική κι έχει μετατραπεί σε ένα καθεστωτικό εργαλείο. Μέσω αυτού διασώζεται και επιβιώνει το καθεστώς Ερτογάν. Με τελματωμένη την οικονομία η φυγή προς τα μπρός στα ζητήματα εξωτερικής πολιτικής φαντάζει για το καθεστώς σαν μια διέξοδος. Αυτό προϋποθέτει βέβαια ότι θα μπορεί να έχει στο ενεργητικό του συνεχείς νίκες έστω και μικρές και θα μπορεί να συγκαλύπτει τις αποτυχίες (βλέπε Συρία). Όπως και να έχει το πράγμα πρόκειται για μια πολιτική σε τεντωμένο σχοινί με πολλά μέτωπα και ρίσκα.

Στην διεθνή πολιτική σκηνή η Τουρκία καταγράφεται πλέον σαν ο υπ΄ αριθμόν ένα πρόξενος διεθνών προβλημάτων. Επιζητά ένα διεθνή ρόλο που δεν της αντιστοιχεί. Το νέο Ανατολικό ζήτημα και η αντιμετώπισή του αρχίζει σιγά-σιγά να αποκτά προτεραιότητα στην ατζέντα των διεθνών παραγόντων.

Το πρόβλημα με την Τουρκία δεν είναι μόνο Ελληνο-Τουρκικό. Είναι διεθνές. Οι διαφορές ανάμεσα στην Ελλάδα και την Τουρκία είναι μόνο ένα μέρος του προβλήματος. Και δεν πρόκειται να λυθούν στο επίπεδό τους (ούτε βέβαια και με προσφυγές στη Χάγη). Παρ’ όλα αυτά η Ελλάδα θα πρέπει, από την μεριά της, να συνεχίσει να δίνει μάχες, να αντιστέκεται στις προκλήσεις της Άγκυρας και να επικαλείται την ειρηνική διευθέτηση των διαφορών. Αλλά το πρόβλημα της Τουρκίας στο μέλλον θα λυθεί στα πλαίσια των διεθνών διευθετήσεων ανάμεσα στις μεγάλες δυνάμεις. Κάτι τέτοιο θα απαιτήσει χρόνο (καθότι το πρόβλημα είναι Ανατολικό κι έχει την πολυπλοκότητά του). Σε κάθε περίπτωση πάντως θα σημάνει μια νέα ένταξη της Τουρκίας στο πλέγμα των διεθνών σχέσεων (το ίδιο ή κάτι ανάλογο με αυτό που είχε επιχειρηθεί παλιότερα με την προσπάθεια ένταξης της Τουρκίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση). Ως τότε θα ζούμε με τους τυχοδιωκτισμούς και τις πολιτικές ακροβασίες του Ερτογάν και τον μακρό «επιθανάτιο ρόγχο» του καθεστώτος του. Αρκεί να μην οδηγηθούμε εν τω μεταξύ σε τυχόν θερμά επεισόδια και γενικότερες εμπλοκές. Γιατί και κάτι τέτοιο «παίζει» στην συγκυρία σαν ένα ενδεχόμενο.

Μήλιος Χρήστος

Σχετικά με τον Συγγραφέα

Σχόλια

Kατηγορίες

Ιστορικό