Τέλος εποχής; (του Στάθη Ν. Καλύβα)

Τ

Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 29.01.2017

Η ​τελετή ορκωμοσίας και οι πρώτες κινήσεις του νέου προέδρου των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ έχουν οδηγήσει πολλούς στη διαπίστωση πως μια εποχή τελειώνει και μια άλλη, πολύ πιο σκοτεινή, ξεκινά. Η επιθετική εσωστρέφεια, ο οικονομικός προστατευτισμός, το αντιδημοκρατικό ένστικτο, η έλλειψη ανεκτικότητας για το διαφορετικό, ο στενόμυαλος εθνικισμός, η περήφανη επιπολαιότητα, ο συνδυασμός λεκτικής φτώχειας και εξαλλοσύνης του νέου Αμερικανού προέδρου, όλα αυτά είναι πάρα πολύ επικίνδυνα σημάδια. Ομως, όσο μπορεί η ανησυχία μας να είναι απόλυτα φυσιολογική και επιβεβλημένη, άλλο τόσο μπορούν και τα συμπεράσματά μας να είναι βεβιασμένα.

Για να καταλήξουμε σε ασφαλέστερα, πρέπει να θέσουμε και να απαντήσουμε σε τέσσερα κρίσιμα ερωτήματα. Πρώτον, τι ακριβώς πρεσβεύει ο Τραμπ; Δεύτερον, πώς συνδέεται ο λόγος του με τις πολιτικές που τελικά θα επιλέξει; Τρίτον, πώς σχετίζονται οι πολιτικές που θα επιλέξει με αυτές που θα τεθούν σε εφαρμογή; Και τέλος, ποιο θα είναι το αποτέλεσμα των πολιτικών που θα εφαρμοστούν; Οι απαντήσεις στα ερωτήματα αυτά κάθε άλλο παρά δεδομένες είναι.

Ο Τραμπ χρησιμοποιεί μια εκδοχή επιθετικού (και συχνά έξαλλου) λαϊκισμού με την οποία μπορεί να έχουμε δυστυχώς εξοικειωθεί στην Ελλάδα, αλλά που είναι καινοφανής για την Αμερική και σίγουρα ασυμβίβαστη με το προεδρικό της αξίωμα. Ο συνδυασμός του συνθήματος «Πρώτα η Αμερική» με τις συνεχείς διχαστικές κορώνες και τις τακτικές του επιθέσεις εναντίον των ΜΜΕ, είναι άκρως ανησυχητικές.

Αυτό όμως δεν πρέπει να μας κάνει να παραβλέπουμε πως η ώς τώρα πορεία του διέπεται περισσότερο από πολιτικό οπορτουνισμό και λιγότερο από προσκόλληση σε συγκεκριμένες ιδεολογικές αρχές. Αρχικά είχε προσπαθήσει να πολιτευθεί με το κόμμα του Ρος Περό, για μεγάλο χρονικό διάστημα στήριξε οικονομικά τους υποψηφίους του Δημοκρατικού κόμματος, ενώ στις προκριματικές εκλογές των Ρεπουμπλικανών συνάντησε την πλήρη απόρριψη του κομματικού μηχανισμού. Οπως πολλοί δημαγωγοί, δεν διστάζει να υιοθετήσει ιδεολογικές σημαίες ευκαιρίας και αόριστα συνθήματα, προσπαθώντας ταυτόχρονα να αφουγκραστεί και να εκφράσει τον σφυγμό της κοινής γνώμης. Αυτό σημαίνει πως δεν είναι απίθανο να μετακινηθεί από τις θέσεις του όταν καταλάβει πως κάτι τέτοιο τον συμφέρει.

Δεύτερον, ο λόγος του Τραμπ χαρακτηρίζεται από έντονες αντιφάσεις: από τη μία απομονωτισμός και από την άλλη επιθετικός εθνικισμός, από τη μία κεϊνσιανός κρατισμός και από την άλλη μείωση της φορολογίας και συρρίκνωση του κράτους, από τη μία εμπορικός προστατευτισμός και περιορισμός των μεταναστευτικών ροών και από την άλλη σύμπλευση με τις μεγάλες αμερικανικές επιχειρήσεις που ζουν και αναπνέουν από το ελεύθερο εμπόριο και τη μετανάστευση. Ποια πλευρά θα κυριαρχήσει όταν χρειαστεί να επιλέξει συγκεκριμένες πολιτικές; Οι πρώτες του αποφάσεις δείχνουν πως ακολουθεί τις προεκλογικές του εξαγγελίες, αλλά αυτό δεν σημαίνει πως θα συνεχίσει στον ίδιο δρόμο. Η αρχή είναι πάντα εύκολη και ανέξοδη, αλλά όπως δείχνει η πολιτική πρακτική, η προεδρική θητεία είναι μαραθώνιος και όχι σπριντ.

Τρίτον, πολλοί παραβλέπουν πως οι θεσμικές και πρακτικές διαστάσεις του Αμερικανικού πολιτικού συστήματος ευνοούν τη στασιμότητα σε σχέση με τις αλλαγές. Αυτό, σε συνδυασμό με την πολυπλοκότητα των προβλημάτων που καλείται να αντιμετωπίσει ο Τραμπ, οδηγεί στη πρόβλεψη για λιγότερο ριζοσπαστισμό απ’ ό,τι μπορεί να διαφαίνεται αυτή τη στιγμή.

Τα εμπόδια αυτά περιλαμβάνουν τις διαιρέσεις στο εσωτερικό του Ρεπουμπλικανικού κόμματος, την ισχνή του πλειοψηφία (που θα κινδυνεύσει στις «ενδιάμεσες» εκλογές σε δύο χρόνια, όταν παραδοσιακά το προεδρικό κόμμα ηττάται), τις πιθανές παρεμβάσεις του Ανωτάτου Δικαστηρίου και τα συνεχή νομικά εμπόδια που θα προβάλλουν ασταμάτητα οι χιλιάδες επιμέρους οργανώσεις που δραστηριοποιούνται στις ΗΠΑ. Δεν είναι τυχαίο πως η αμερικανική κοινοβουλευτική ζωή βασίζεται στον συμβιβασμό και όχι στη σύγκρουση. Οσο για τις εκτελεστικές πράξεις που υπογράφει ασμένως ο Τραμπ αυτές τις μέρες (π.χ. για τις αλλαγές στο σύστημα ασφάλισης υγείας ή για το τείχος στα σύνορα με το Μεξικό), αυτές είναι προς το παρόν συμβολικές κυρίως πράξεις και ευχολόγια. Η πραγματοποίησή τους απαιτεί τεράστιες νομικές, νομοθετικές και οικονομικές ρυθμίσεις που είναι ακόμη μακριά.

Τέλος, όπως έχει δείξει η πρακτική, ακόμη και όταν ψηφιστούν νέοι νόμοι ή εφαρμοστούν κομβικές αποφάσεις, οι επιπτώσεις τους συναρτώνται από πολλούς και συχνά απρόβλεπτους παράγοντες. Για παράδειγμα, η εμπειρία δείχνει πως η μετανάστευση δεν ελέγχεται εύκολα με τείχη και ανάλογα εμπόδια, και πως η τεχνολογική επανάσταση και οι επιπτώσεις της στην καθημερινότητα δεν μπλοκάρονται με νόμους. Μεταξύ της προκήρυξης κάποιας νέας πολιτικής, της εφαρμογής της και των αποτελεσμάτων της μεσολαβούν πάρα πολλά στάδια.

Ολα αυτά δεν σημαίνουν πως πρέπει να εφησυχάζουμε. Αλλωστε, από μόνη της η αβεβαιότητα που δημιουργεί η προεδρία Τραμπ είναι επικίνδυνη και οι συστημικές της επιπτώσεις δυνητικά τρομακτικές. Αλλά, μέρες που είναι, καλό είναι να μην ξεχνάμε πως, όπως διδαχθήκαμε και στη χώρα μας πριν από δύο χρόνια, άλλο το τι υπόσχεται μια κυβέρνηση, άλλο το τι πράττει το πρώτο διάστημα στην εξουσία και άλλο το τι καταλήγει να κάνει – και το πού καταλήγει η ίδια.

* Ο κ. Στάθης Ν. Καλύβας είναι καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο Yale.

Σχετικά με τον Συγγραφέα

Σχόλια

Η Σύνταξη

Kατηγορίες

Ιστορικό