Ο Θεωρητικός μεταπρατισμός και οι οικονομικο-πολιτικές του ακροβασίες.

Ο

Ο θεωρητικός μεταπρατισμός έχει και τα καλά του. Συμβάλει στην ενημέρωση, στην μεταφορά θεωρητικών απόψεων που κυκλοφορούν διεθνώς σε βιβλία και περιοδικά, στο διαδίκτυο στους ακαδημαϊκούς χώρους. Και είναι πολύ χρήσιμος ιδιαίτερα σε όσους δεν έχουν την δυνατότητα, για διάφορους λόγους, πρόσβασης στα μέσα και τους χώρους διακίνησης των νέων ιδεών.
Η μεταπρατική πρακτική μπορεί να πάρει κι αρνητικές μορφές, π.χ της οικειοποίησης ξένων ιδεών (να τις παρουσιάζει κανείς σαν δικές του).
Πέρα από αυτό το ηθικό ζήτημα υπάρχει κι ένα άλλο. Της πιστότητας των απόψεων που μεταφέρονται. Γιατί αυτές συχνά χρησιμοποιούνται αυθαίρετα και σε «ελεύθερη απόδοση», με αποτέλεσμα να κακοποιούνται και να παραποιούνται τα μέγιστα.
Ο θεωρητικός μεταπρατισμός στην Ελλάδα είναι αρκετά διαδεδομένος. Ασκείται κύρια από πανεπιστημιακούς και δημοσιογράφους (αλλά όχι μόνο) που σπούδασαν στο εξωτερικό-κύρια Γαλλία, Ιταλία αλλά και Αγγλία, ΗΠΑ, Γερμανία κ.α. Πολλοί είναι αυτοί που φιγουράρουν καθημερινά στα διάφορα έντυπα αναπαράγοντας δημοσιεύματα του ξένου τύπου. Και δεν χρειάζονται στοιχεία για να το τεκμηριώσει κανείς αυτό. Μπορεί πολύ απλά να το συμπεράνει από την ασυνέπεια και το αλλοπρόσαλλο των απόψεων πού χαρακτηρίζει τους πάσης φύσεως μεταπράτες. Γιατί είναι δύσκολο να διασφαλιστεί , σε μια συνέχεια, η αναπαραγωγή απόψεων με το ίδιο ή παραπλήσιο περιεχόμενο. Βέβαια παίζουν ρόλο και οι προσωπικές ικανότητες, η παιδεία, και η γενικότερη αίσθηση των πραγμάτων που έχει ο κάθε ένας που κάνει αυτή τη «δουλειά». Αλλά αν προσέξει κανείς βρίσκει άκρη.

Αφορμή για τα παραπάνω μας έδωσε μια πρόσφατη συνέντευξη του Κ. Βεργόπουλου στην Καθημερινή (Κ, τεύχος 293). Ας πάρουμε μια ιδέα.
« ερωτ: Να μιλήσουμε για την σημερινή κρίση. Είναι, πιστεύετε, δομική; Και τι σηματοδοτεί: Τελειώνει ο καπιταλισμός του τζόγου;
Απαντ: Ναι δεν το αποκλείω. Είναι δομική. Γίνεται πολύς λόγος για κυκλική κρίση και άλλοι μιλούν για «κύκλους Κοντράντιεφ», μακράς διάρκειας. Οι κυκλικές κρίσεις είναι κάτι που συμβαίνει κάθε επτά με δέκα χρόνια, ενώ οι κύκλοι Κοντράντιεφ χρειάζονται 40-50 χρόνια. Αυτή τη στιγμή, όμως, φαίνεται ότι έχουν συμπέσει όλοι οι κύκλοι και οι βραχυπρόθεσμοι και οι μακροπρόθεσμοι και φθάνουμε σε μια κρίση που μπορεί να αποδειχθεί πολύ πιο βαθιά. Και κρίση πολιτισμού, και κρίση γενικότερη του καπιταλισμού, πού σημαίνει το αδιέξοδο του και πιθανώς την ιστορική πτώση του, το τέλος, τουλάχιστον με τον τρόπο πού τον έχουμε γνωρίσει έως σήμερα: της ασυδοσίας στις κινήσεις κεφαλαίων, στη συσσώρευση πλούτου και φτώχειας.
Ερωτ: Διακρίνετε τα χαρακτηριστικά ενός νέου οικονομικο-πολιτικού μοντέλου;
Απαντ: …….Οταν λέμε ότι ο καπιταλισμός πλησιάζει στο τέλος του δεν σημαίνει κατ’ ανάγκη ότι ακολουθεί ο κομμουνισμός ή ο σοσιαλισμός- αυτό το σχήμα, που το έφτιαξαν οι θεωρητικοί είχε διατυπωθεί στο παρελθόν, στις αρχές του 20ου αιώνα, αλλά στην πραγματικότητα φαίνεται ότι η ιστορία ακολουθεί τον δικό της δρόμο. Το τι θα γίνει ακριβώς ουδείς γνωρίζει, μπορεί τίποτα από αυτά ή μπορεί ο καπιταλισμός να πέσει και να φτιαχτεί ένα άλλο σύστημα ανάλογα με τα προβλήματα και τις κοινωνικές δυνάμεις που θα διαπραγματευθούν μεταξύ τους το μέλλον.
Ερωτ: Ποιοι πιστεύετε ότι θα είναι οι εκφραστές του;
Απαντ: Οι εργαζόμενοι, που έχουν συνδικάτα και σωματεία και τα κοινωνικά κινήματα. Τα κόμματα ζουν με ένα τρόπο πού ανήκει στο παρελθόν, είναι κόμματα του 21ου……Τα συνδικάτα θα παίξουν πολύ πιο μεγάλο ρόλο στο μέλλον.
Ερωτ: Ο Βάλλερστάιν, ο διάσημος Αμερικανός οικονομολόγος και αναλυτής –είστε φίλοι-υποστηρίζει ότι ήρθε το τέλος του Καπιταλισμού.
Απαντ: Ναι και παρουσιάζει βάσιμα επιχειρήματα. Τον ακούω πάντα. Όπως σας είπα το παράδοξο είναι ότι ο Καπιταλισμός φθίνει , αλλά ότι φθίνει και η Αριστερά.
Ερωτ: Η Αριστερά τι πρόταση έχει ;
Απάντ: Καμία . Η Αριστερά λάμπει δια της απουσίας της, έχει χαθεί από την αγορά των ιδεών. Είναι φοβερό.… Σε όλη την Ευρώπη δεν υπάρχει πουθενά είναι μουγκή. Αυτό με κάνει να σκέπτομαι ότι είναι μέρος του προβλήματος και όχι της λύσης του. Η σημερινή Αριστερά αποτελεί μέρος του συστήματος που ισχυρίζεται ότι θέλει να αλλάξει. Είναι στοιχείο του και μάλιστα ιδεολογικά το καλύπτει. Κι όσο αισθάνεται ότι το σύστημα καταρρέει τόσο περισσότερο πανικοβάλλεται.
Ερωτ: Εάν η Αριστερά ζητούσε τη γνώμη σας ποια θα ήταν η πρότασή σας.
Απαντ: Οι ενισχύσεις να δοθούν στα θύματα της κρίσης (άνεργοι, άστεγοι, άποροι ) και όχι σε αυτούς που την προκάλεσαν μέ την αλόγιστη κερδοσκοπία τους.
Ερωτ: Χιλιάδες άνεργοι, εργοστάσια πού κλείνουν, δανειζόμενοι σε αδιέξοδο: η «τραυματισμένη κοινωνία» πότε άραγε και σε ποιο ποσοστό θα αποκατασταθεί;
Απαντ: Δεν θα αποκατασταθούν ποτέ τα θύματα της. Και θα πληθύνουν αν τα κράτη δεν στηρίξουν την οικονομία. Κι όταν κάποτε η οικονομία βγει από την κρίση, θα δώσει δουλειές πάλι , αλλά αυτοί οι άνθρωποι δεν θα είναι οι ίδιοι. Πόσοι θα έχουν μείνει στο δρόμο; Εκατομμύρια θα την έχουν πληρώσει……… Και η σημερινή κρίση κάποτε θα ξεπεραστεί, αλλά ο χρόνος που θα χρειαστεί θα είναι πολύς και το ανθρώπινο κόστος δυσβάσταχτο».
……………………………..

Σύμφωνα με τά παραπάνω η πρώτη απορία που δημιουργείται είναι αν (κατά Βεργόπουλο ) το σύστημα είναι στο τέλος του ή πρόκειται να βγει από την κρίση του και να δώσει πάλι δουλειές . Αυτό δεν γίνεται σαφές. Την ίδια ώρα που μιλάει για την κατάρρευση του συστήματος την ίδια ώρα προβλέπει ότι η σημερινή κρίση κάποτε θα ξεπερασθεί αλλά ο χρόνος που θα χρειασθεί θα είναι πολύς και το ανθρώπινο κόστος δυσβάσταχτο. Αλλά είναι βασικά υπέρ της άποψης του Βαλενστάιν η οποία παρουσιάζει «βάσιμα επιχειρήματα» για το τέλος του καπιταλισμού.

Οι καταστροφικές θεωρίες σε περιόδους οικονομικής κρίσης δεν είναι σημερινές, είναι πολύ παλιές, οι παλαιότερες. Ταλάνισαν την Αριστερά επί δεκαετίες και αποτέλεσαν την κύρια και μοναδική τοποθέτησή της για τις κρίσεις. Σήμερα η Αριστερά κρατάει τις αποστάσεις της από αυτές. Δεν αισθάνεται ότι το σύστημα καταρρέει και πολύ περισσότερο δεν πανικοβάλλεται (όπως υποστηρίζει ο Βεργόπουλος). Έχει εδώ κι αρκετό καιρό προσχωρήσει σε προστατευτικές πολιτικές. Δεν είναι μουγκή, είναι πολύ συμβατική. Αυτά που θα της πρότεινε ο Βεργόπουλος αυτά υποστηρίζει κάθε μέρα (κρατικές ενισχύσεις προς τους άνεργους, άπορους, μικρομεσαίους κλπ.) Απλά ο Βεργόπουλος επιμένει και στις παλιές καταστροφικές θεωρίες- εκτός του ότι είναι και αυτός θιασώτης του προστατευτισμού. Δεν είναι πιο μπροστά από την Αριστερά. Βασικά είναι πιο πίσω και το πολύ πολύ στα ίδια με αυτήν.
Η Αριστερά από την άλλη δεν μπορούμε να πούμε ότι έχει υπερβεί θετικά μια προηγούμενη κατάσταση. Απλά έχει μετατοπισθεί σε ένα άλλο επίπεδο. Οι καταστροφικές θεωρίες έθεταν συνέχεια το ζήτημα της κοινωνικής αλλαγής στην επικαιρότητα. Εφ’ όσον το σύστημα επρόκειτο να καταρρεύσει τα ζητήματα της κοινωνικής αλλαγής ήταν στην ημερήσια διάταξη (σοσιαλισμοί , κομμουνισμοί διάφορων μορφών ). Η μετατόπιση της Αριστεράς από αυτό το επίπεδο συλλογιστικής σε ένα άλλο, έγινε σταδιακά, σε βάθος χρόνου, και αφορούσε την αποστασιοποίησή –της τόσο από τις καταστροφικές θεωρίες όσο και από το πρόταγμα της κοινωνικής αλλαγής σε όλες του τις διατυπωμένες εκδοχές. Ο Βεργόπουλος δεν έχει υπ’ όψιν του αυτή την αλλαγή. Έτσι ακολουθώντας το παλιό νήμα σκέψης της Αριστεράς τη στιγμή πού μιλάει για κατάρρευση του συστήματος ψάχνει να βρει το νέο κοινωνικό καθεστώς πού θα προκύψει μέσα από αυτήν. Επαναφέρει δηλ. όλη την παλιά προβληματική της Αριστεράς με τον ίδιο ακριβώς κι απαράλλαχτο τρόπο όπως συνέβαινε πριν πολλά χρόνια. Και μάλιστα έχοντας την αίσθηση ότι λέει κάτι καινούργιο. Τώρα το ότι το καθεστώς που θα διαδεχθεί τον καπιταλισμό δεν θάναι ο σοσιαλισμός κι ο κομμουνισμός αλλά κάτι άλλο (απροσδιόριστο ακόμα) δεν τον απαλλάσσει από έναν παλιό τρόπο σκέψης. Αυτός ούτως ή άλλως υπάρχει. Αλλά και επ’ αυτού δεν καινοτομεί. Και παλιότερα υπήρξαν διάφορες ζυμώσεις για το περιεχόμενο και την μορφή του νέου κοινωνικού καθεστώτος και δεν ήταν όλες «ορθόδοξες». Με την έννοια ότι εξέταζαν το όλο θέμα πέρα και σε αντιδιαστολή με τον «υπαρκτό σοσιαλισμό». Αυτό όμως είναι άλλο θέμα.

Βέβαια ο Βεργόπουλος δεν εξαντλείται σε αυτά. Λέει πολλά και διάφορα. Π.χ ( χωρίς να αναφερόμαστε αναλυτικά) για τα συνδικάτα και τον πολύ πιο μεγάλο ρόλο πού πρόκειται να παίξουν στο μέλλον στην διαμόρφωση του νέου οικονομικο-πολιτικού μοντέλου. Θεωρίες του Ιταλικού εργατισμού της δεκαετίας του ’70 που έχουν εκπνεύσει προ πολλού (Χαραλαμπίδης, Καραμπελιάς έχουν γράψει γι’αυτά), όπως και η περίφημη θεωρία της σύμπτωσης των μικρών και μεγάλων κύκλων μια εντελώς εμπειρική ερμηνεία των κρίσεων πού δεν υπεισέρχεται καθόλου στην εξέταση των αντινομιών στη λειτουργία του συστήματος, αλλά και και ο περίφημος χαρακτηρισμός που δίνει του καπιταλισμού «πού γνωρίσαμε» της ασυδοσίας στις κινήσεις κεφαλαίου και της συσσώρευσης πλούτου και φτώχειας (πού αυτός πρόκειται να καταρρεύσει –όχι τίποτε άλλο….. για να μην παρεξηγούμαστε). Μιλάμε για πολύ ακριβείς διατυπώσεις και ορισμούς καθηγητικού επιπέδου. Κι έπεται σίγουρα συνέχεια.

Χ. Μ.
6/5/2009

Σχετικά με τον Συγγραφέα

Σχόλια

X. M.

Kατηγορίες

Ιστορικό