Η πολιτική περίπτωση Ομπάμα και η κρίση της Αμερικής

Η

Πολλοί ήταν αυτοί που μίλησαν πρόωρα για το «πολιτικό φαινόμενο» Ομπάμα.
Όπως και νάχει το πράγμα μιλάμε για μια ιδιαίτερη πολιτική περίπτωση πού αν δεν ταυτίζεται δεν απέχει όμως και πολύ από το να την χαρακτηρίσει κανείς «πολιτικό φαινόμενο» (αν σαν πολιτικό φαινόμενο εννοούμε κάτι πολιτικά έκτακτο, ασυνήθιστο και εξαιρετικό για τα πολιτικά δεδομένα μιας χώρας). Τα φαινόμενα στην πολιτική είναι προϊόντα ορισμένων συνθηκών. Είναι δημιουργήματα των πραγματικών και φαντασιακών αναγκών του ανθρώπου. Προκύπτουν μέσα σε κρίσιμες ιστορικές στιγμές και εκπροσωπούν ανάγκες, αγωνίες, φόβους και ελπίδες.

Η Αμερική διέρχεται μια κρίσιμη περίοδο για το μέλλον της. Η βαθιά οικονομική κρίση πού έχει ξεσπάσει τον τελευταίο χρόνο έχει συμβάλει στην ανατροπή όλου του προηγούμενου πολιτικού κλίματος. Είναι η μόνη από τις ανεπτυγμένες κοινωνίες που έχει περάσει σε μια φάση Εθνικής εγρήγορσης και μιας επιθετικής στάσης απέναντι στην κρίση. Αυτό το πνεύμα των ημερών, πού χαρακτηρίζει την Αμερικάνικη κοινωνία, το εκφράζει και το εκπροσωπεί ο Μπάρακ Ομπάμα. Ήδη η πολιτική στην Αμερική έχει αποσπασθεί από τις παραδοσιακές της σχέσεις με τα δύο μεγάλα κόμματα και έχει αναχθεί σε μια εθνική πολιτική. Η συγχώνευση των πολιτικών, πέρα από το επίπεδο των στόχων και επιλογών, εκφράζεται και στην συγκατοίκηση ρεπουμπλικάνων – δημοκρατικών στην Κυβέρνηση Ομπάμα.
Οι πολιτικοί βέβαια συχνά δεν ανταποκρίνονται στις προσδοκίες των λαών τους. Η γιγάντια πολιτική επιχείρηση πού στήθηκε για την εκλογή Ομπάμα στηρίχθηκε στην προβολή της δυνατότητας να αναστρέψει την αρνητική πορεία των πραγμάτων για την Αμερική. Θα μπορέσει άραγε να το κάνει;
Μέχρι τώρα τα μέτρα για την οικονομία δεν έχουν αποδώσει τα αναμενόμενα, ενώ η στρατιωτική αναδίπλωση στο μέτωπο της Ασίας είναι ένα λεπτό εγχείρημα πού θα εξαρτηθεί κατά πόσο τελικά δεν θα πλήξει το γόητρο της Αμερικής και δεν θα ανοίξει το δρόμο για έναν νέο κύκλο περιφερειακών διενέξεων, ιδιαίτερα στην περιοχή του Ιράκ (με πρωταγωνιστή αυτή τη φορά την Τουρκία ) αλλά και του Πακιστάν που έχει μετατραπεί σε ένα αδύναμο κρίκο στην ευρύτερη περιοχή. Οι εξελίξεις στα δύο αυτά μέτωπα, της οικονομίας και του πολέμου στην Ασία, θα κρίνουν σε μεγάλο βαθμό την πρώτη περίοδο της προεδρίας Ομπάμα. Και είτε θα της προσδώσουν μια νέα δυναμική είτε θα προκαλέσουν τους πρώτους κλυδωνισμούς της.
Ο πολιτικός Ομπάμα θα κριθεί πολιτικά. Αντιπροσωπεύει σίγουρα καλύτερα και συνοψίζει τις θελήσεις μιας κοινωνίας που όμως έχει ορισμένες δυνατότητες να αντιμετωπίσει την κρίση της. Και αυτές (τις δυνατότητες) δεν μπορεί να τις υπερβεί κανένας Ομπάμα.

Πολλά γράφονται και λέγονται στις μέρες μας για το μέλλον της Αμερικής. Σχεδιασμοί και προβλέψεις επί χάρτου. Για τον ηγεμονικό της ρόλο (που αμφισβητείται αλλά υπάρχει ακόμα), τις προοπτικές μιας πολυπολικής ισορροπίας, την ανάδυση νέων δυνάμεων, την μετατόπιση του κέντρου των εξελίξεων στην Ασία κλπ. κλπ. Γενικές θεωρίες και σενάρια πού δεν ξεφεύγουν από τα όρια της πολιτικής φαντασίας. Στην τρέχουσα πραγματικότητα οι εξελίξεις ακολουθούν μια πιο σύνθετη κι απρόβλεπτη διαδρομή. Στο μέτωπο της οικονομίας είναι εντελώς πρόωρο να γίνει οποιαδήποτε πρόβλεψη. Τις γενικές κρίσεις τις ακολουθούν συνήθως διεθνείς πολιτικές ανακατατάξεις. Αλλά είμαστε πολύ πριν από αυτές. Η Αμερική μπορεί σήμερα να είναι η χώρα πού κατ’ εξοχήν πλήττεται από την κρίση (όπως και το 1929) αλλά αυτό δεν προδικάζει καμιά συγκεκριμένη οικονομική της παρακμή. Η εκτεταμένη καταστροφή κεφαλαίων που γίνεται αυτή την περίοδο στην Αμερική μπορεί να συμβάλει σε μια γοργή ανάκαμψη και αναδιάρθρωση της αμερικάνικης οικονομίας. Μπορεί και όχι. Είναι πολύ πρόωρο να προεξοφληθούν τα αποτελέσματα της κρίσης. Άλλωστε δεν έχουμε ( και δεν ξέρουμε αν κάπου υπάρχει) μια ανάλυση των πραγματικών δυνατοτήτων της Αμερικάνικης οικονομίας. Αποσπασματικά στοιχεία διαβάζουμε εδώ και εκεί, αλλά μια έγκυρη μελέτη πού να αφορά μιαν συνολική αποτίμηση της οικονομίας των ΗΠΑ δεν νομίζουμε να υπάρχει (δηλ. ως προσβάσιμο υλικό). Επόμενα και από αυτή την άποψη οποιαδήποτε πρόβλεψη δεν μπορεί να γίνει. Εκτός του ότι οι κρίσεις γενικά είναι απρόβλεπτες, (ούτως ή άλλως) στα αποτελέσματά τους.
Τα πρώτα σημάδια πάντως σχετικά με την πορεία που πρόκειται να ακολουθήσει η Αμερικάνικη οικονομία θα διαφανούν στις αντοχές που θα επιδείξει μέσα στην ύφεση το δολάριο (ισοτιμία, μετατρεψιμότητα και κύρια συναλλαγματικά αποθέματα διεθνώς). Η πολιτική της αθρόας προσφοράς χρήματος πού άσκησαν τόσο ο Μπούς αλλά κύρια ο Ομπάμα έχει υπονομεύσει σημαντικά την ισχύ και σταθερότητα του δολαρίου που κινδυνεύει να μπει σε μια διαδικασία αλυσιδωτών υποτιμήσεων και απώλειας του βάρους του στις διεθνείς νομισματικές συναλλαγές (οι συζητήσεις για ένα νέο καθεστώς νομισματικών ισοτιμιών γίνονται στο περιθώριο τέτοιων πιθανών εξελίξεων).
Σε περιόδους οικονομικής κρίσης το πρώτο που δοκιμάζεται είναι οι ασκούμενες οικονομικές πολιτικές. Στην Αμερική όσο πουθενά αλλού έχει υιοθετηθεί η πολιτική της προσφοράς χρήματος σαν το μέτρο για την αντιμετώπιση της κρίσης. Πρώτα για την στήριξη του τραπεζικού συστήματος, στη συνέχεια μεγάλων επιχειρήσεων και της αυτοκινητοβιομηχανίας και τέλος για την κοινωνική στήριξη των νοικοκυριών. Η προσφορά χρήματος σημαίνει ότι την όποια καταστροφή κεφαλαίου την απορροφά το κράτος (ως δημόσιο χρέος) και στην συνέχεια την επωμίζεται η κοινωνία. Είναι μια καθαρά προστατευτική πολιτική (Κεϋνσιανής έμπνευσης). Σε αντίθεση με την Ε.Ε. που προτάσσει ένα κατ’ εξοχήν νεοφιλελεύθερο μοντέλο διαχείρισης της κρίσης επιβάλλοντας ένα σχετικά αυστηρό πλαίσιο δημοσιονομικής σταθερότητας, με πολύ περιορισμένες κρατικές παρεμβάσεις. Δύο διαφορετικά μοντέλα διαχείρισης της κρίσης πού μέλλει να κριθούν και να επηρεάσουν το μέλλον και τις προοπτικές των οικονομιών της Ευρώπης και της Αμερικής – στο βαθμό και στο μέτρο που η εξέλιξη των κρίσεων επηρεάζεται από τις ασκούμενες οικονομικές πολιτικές κάτι πού είναι πολύ συζητήσιμο και ελέγξιμο στην εφαρμοσμένη οικονομία. Αλλά δεν είναι της στιγμής να επεκταθούμε στο σημείο αυτό.

Στον τομέα της εξωτερικής πολιτικής τα πράγματα για τον Ομπάμα και την Αμερική είναι σε μεταβατική κατάσταση. Η αποτυχία της αντι-τρομοκρατικής στρατηγικής, που αφορούσε την στρατιωτική κατάληψη τριών ισλαμικών χωρών, του Αφγανιστάν, του Ιράκ και του Ιράν, τον έλεγχο των ενεργειακών πηγών και την ανατροπή των γεωπολιτικών δεδομένων στην «Ανατολική Ευρασία» (Μπρεζύνσκι ) θέτει εκ των πραγμάτων δύο ζητήματα. Το ένα που αφορά την διαχείριση της ήττας με τρόπο που να διασφαλίζει το μικρότερο δυνατό πολιτικό κόστος για την Αμερική και το άλλο την αναθεώρηση όλης της προηγούμενης εξωτερικής πολιτικής.
Η ιδιαιτερότητα της όλης κατάστασης βρίσκεται στο γεγονός ότι η στρατιωτικοπολιτική αυτή ήττα των Αμερικανών συμπίπτει με το ξέσπασμα της οικονομικής κρίσης πού κι αυτή πλήττει κατά κύριο λόγο την Αμερική. Ο διαλλακτικός Ομπάμα είναι ερμηνεύσιμος. Η Αμερική βρίσκεται με την πλάτη στον τοίχο. Δεν υπάρχει καμιά νέα εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ, πού να αντιμετωπίζει με ισότιμο τρόπο τις άλλες μεγάλες δυνάμεις, χωρίς ηγεμονισμούς και με πνεύμα αμοιβαίας συνεργασίας και εκτίμησης. Όλα αυτά είναι δημοσιογραφικές θεωρίες κι ανυπόστατα σενάρια. Η Αμερική διέρχεται μια δύσκολη περίοδο (με διπλή κρίση στα οικονομικά και στην εξωτερική της πολιτική) μια καθαρά μεταβατική περίοδο όπου είναι υποχρεωμένη να παίζει το χαρτί της διαλλακτικότητας και να εμφανίζεται στο διεθνή χώρο ως η πλέον μετριοπαθής δύναμη. Πολλά θα κριθούν από την έκβαση της οικονομικής κρίσης πού αποτελεί και το κύριο μέτωπο. Από αυτήν θα προσδιορισθούν κι οι νέοι άξονες της Αμερικάνικης εξωτερικής πολιτικής. Χωρίς να σημαίνει αυτό ότι έχουμε κάποιο κενό σήμερα στην εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ. Η διαχείριση της ήττας στο μέτωπο της Ασίας από μόνη της συνιστά μια ολόκληρη πολιτική στρατηγική. Αμυντική οπωσδήποτε αλλά οργανωμένη σε όλες της τις πλευρές με τρόπο που να μην αφήνει κανένα περιθώριο για τη δημιουργία της παραμικρής εντύπωσης για οποιοδήποτε κενό κι ανυπαρξία Αμερικάνικης εξωτερικής πολιτικής. Η μεταφορά βέβαια του κύριου μετώπου από το Ιράκ στο Αφγανιστάν δημιουργεί μια σειρά από νέα δεδομένα σε όλη την περιοχή. Τόσο στο Ιράκ όσο και στο Πακιστάν προκύπτουν ιδιαίτερες συνθήκες αστάθειας, που η διαχείρισή τους γίνεται εξαιρετικά δύσκολη. Οι ΗΠΑ, από την άλλη, συνεχίζουν να είναι η μόνη δύναμη πού ασκεί εξωτερική πολιτική σε πλανητικό επίπεδο, που διατηρεί την πρωτοβουλία των κινήσεων, πού διαθέτει ειδικό πολιτικό βάρος και επιρροή για την πορεία τόσο των διεθνών όσο και των επί μέρους περιφερειακών προβλημάτων. Ωστόσο διέρχεται μια περίοδο κρίσης της ηγεμονίας της. Μια περίοδο όπου δοκιμάζεται ανοιχτά η ισχύς της και οι στρατηγικές της επιλογές.

Είναι φανερό ότι όλα θα κριθούν στο επίπεδο της οικονομίας. Της οικονομίας των ΗΠΑ. Οι κύριες συνέπειες θα καταγραφούν εκεί. Εκεί θα κριθούν οι νέοι οικονομικοί και γεωπολιτικοί συσχετισμοί. Δεν είναι ούτε η Ευρώπη ούτε η Ρωσία ούτε η Κίνα ούτε πολύ περισσότερο η Ιαπωνία πού θα επηρεάσουν αποφασιστικά τα πράγματα. Αυτά θα διαμορφωθούν κύρια από την πορεία της οικονομίας των ΗΠΑ όποια κι αν είναι αυτή, αρνητική ή θετική. Σε κάθε περίπτωση θα είναι ο καταλύτης των νέων διεθνών εξελίξεων. Όλες οι άλλες δυνάμεις θα ετεροκαθοριστούν από την πορεία των ΗΠΑ.
Εκ των πραγμάτων είμαστε σε μια περίοδο επαναξιολόγησης των διεθνών συσχετισμών και σχέσεων. Κι αν η σημασία κι ο ρόλος μιας χώρας διασφαλίζεται μέσα από ένα σύνολο δυνατοτήτων, οικονομικών, πολιτικών, στρατιωτικών κλπ. σ’ αυτή τη φάση η οικονομία κατέχει δεσπόζουσα θέση. Και η δυναμική πού υπάρχει στις οικονομικές εξελίξεις θα κρίνει της νέες διεθνείς ισορροπίες. Με πρώτο και καθοριστικό παράγοντα την οικονομία των ΗΠΑ.

Η προεδρία Ομπάμα συμπίπτει με αυτή την κρίσιμη φάση για το μέλλον της Αμερικής. Και τη νέα διεθνή τάξη πραγμάτων Είναι μια προεδρία «ή του ύψους ή του βάθους». Μέσες προοπτικές δεν έχει (ο Ομπάμα ή θα είναι ένας πολύ καλός πρόεδρος, για την Αμερική, ή ένας πολύ κακός πρόεδρος). Πρόκειται για μια προεδρία που θα μείνει ιστορική. Πού συνδέεται με τις προοπτικές και τη θέση που θα διεκδικήσει η Αμερική στη νέα διεθνή σκηνή. Και παρ’ όλο που αυτό υπερβαίνει κατά πολύ τον Ομπάμα και τις όποιες δυνατότητές του, ιστορικά θα αποδοθεί στη δική του προεδρία και την δική του πολιτική.

Μήλιος Χρήστος
14/5/09

Σχετικά με τον Συγγραφέα

1 Σχόλιο

  • Για ΟΜΠΑΜΑ στο Χρήστο
    Φίλε Χρήστο χωρίς να διαφωνώ κάθετα με το σχόλιό σου θέλω να θέσω κάποιους προβληματισμούς.
    Η αξία της ανάδειξης Ομπάμα στην Αμερική στη θέση του προέδρου βρίσκεται κυρίως στη στροφή που εκφράζει για το μέσο Αμερικάνο, σε μια κοινωνία που όλοι γνωρίζουμε τα στερεότυπα και τους ενδοιασμούς της.
    Η διανόηση της Αμερικής (όλων των αποχρώσεων) ήδη από την εποχή Μπους προβληματιζόταν έντονα για το μέλλον αυτής της κυριαρχίας, που προέκυψε από τη δεκαετία του ’90. Τους απασχολούσε ιδιαίτερα το σύνδρομο κάθε αυτοκρατορίας ότι από την 1η θέση συνήθως κατρακυλάς στην 5η. Επίσης αναγνωρίζουν ότι ο αυριανός κόσμος θα είναι πολύ-πολικός και περισσότερο αλληλεξαρτημένος, με δομές πρωτόγνωρες σε ότι αφορά στην ηγεμονία και στη χάραξη παγκόσμιας πολιτικής.
    Στον Ομπάμα τόσο ο μέσος Αμερικάνος όσο και οι δυνάμεις της διανόησης είδαν (μεταξύ άλλων) τη δυνατότητα μια τέτοια διευθέτηση να μην γίνει με όρους Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας ή πυρηνικού τυχοδιωκτισμού.
    Προφανώς στα παραπάνω και στο βαθμό που ισχύουν θα παίξουν σοβαρό ρόλο οι σημερινές τους «υποχρεώσεις» (πολιτικο-στρατιωτικά μέτωπα και οικονομική κρίση) όπως επίσης και οι πολιτικές των άλλων ισχυρών παιχτών.
    Πιστεύω ωστόσο ότι η ανάδειξη Ομπάμα έχει και μια τέτοια πλευρά- ερμηνεία. Οι αμερικανοί ξανασκέφτονται τη συνύπαρξη και με τα λίγα εφόδια που έχουν (για ένα τέτοιο έδαφος) επιχειρούν επανακαθορισμούς

Kατηγορίες

Ιστορικό